- یادداشت | ابعاد سیاسی حج از دیدگاه قرآن
- «نظریه راهبردی عدالت» نداریم
- گفتگو | جبهه ملی و اندیشه لیبرالیسم / مغایرت اندیشه جبهه ملی با اسلام ناب
- در مکتب امام خمینی (ره) «عدالت» مطلوب بالذات است، «فقه» مطلوب بالعرض
- معرفی مقاله | منزلت عقل فقهی در تمدن سازی نوین اسلامی
- بازگشت انسان به سوی دین، در جهان پساکرونا
معرفی مقاله | تحليل فقهی حقوق کارگر در جامعه اسلامی با رويکردی بر آرای امام خمينی
وسائل ـ امام خمینی(ره) به عنوان اسلام شناس و فقیهی حاذق، که رهبری جامعه اسلامی را نیز بر عهده داشتند با شناخت و معرفی ارزش کار در اسلام، حیات ملت را مرهون کار و کارگر دانسته اند. سخنان ایشان درباره شأن کار و کارگر را می توان در سه محور خلاصه کرد: الف) سریان کار در همه موجودات عالم و کارگر بودن همه موجودات. ب) نقش مهم کارگران در پیشرفت ملت ها و جلوگیری از انحطاط و وابستگی. ج) اشارات ایشان به دیدگاه اسلام درباره کارگر.
به گزارش خبرنگار وسائل، یکی از اساسی‌ترین بنیان‌های
اجتماعی و اقتصادی هر جامعه کارگران هستنند. کار کارگر به گردش چرخ‌های توسعه ملت کمک شایانی میکند و هرگاه درباره علت‌های ترقّی و انحطاط ملت‌ها مطالعه و بررسی کنیم، درخواهیم یافت که کار کارگران در پیشرفت و عمران کشور‌ها تأثیر یکی از رشته‌های مهم حقوق در تمام بسزایی ایفا میکند. حقوق کار دانشگاه‌های معتبر جهان به شمار میرود و در قانون کار همه کشور‌های متمدن، تمهیداتی برای حمایت از کارگر اندیشیده شده است.
هدف قانون کار، صیانت از کار و حقوق کارگر، رونق تولید و جلوگیری از بیکاری است. کارگر از نظر قانون کار، کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی (اعم از مزد، حقوق، سهم، سود و سایر مزایا) به درخواست کارفرما کار میکند (ن. ک: ماده ۲ قانون کار)؛ شایان ذکر است برخی از حقوقدانان بر این تعریف از کارگر ایراداتی وارد کرده اند که در اینجا مجال بحث در مورد آن نیست.
گرچه بعید به نظر می‌رسد که در طول تاریخ بشر، هیچ مکتب و آیینی که ریشه الهی داشته یا بر پایه فکری سلیم تشکیل شده باشد به نوعی تشویق به کار و کوشش نکرده، و یا از بیکاری و تن پروری تمجید کرده باشد. با اندکی تأمل و تعمق در تشویق و ترغیب‌هایی که اسلام نسبت به کوشش و کار به عمل آورده و ستایش‌هایی که از آن نموده است و همچنین انتقاد‌ها و حتی مبارزاتی که علیه بیکاری و تن پروری در متون اسلامی دیده میشود، این واقعیت اثبات میشود که ارزش و تقدس کار و کوشش در هیچ مکتب و آیینی به پایه مکتب توحیدی اسلام نمی‌رسد.
شایان ذکر است که در حقوق امروز ریشه‌های پیدایش حقوق کارگر به مکاتب غربی نسبت داده شده است و چنین وانمود میشود که برای اول بار این حقوق توسط متفکران غربی مطرح شده است. این نوشتار با عدم التزام به ادعای یاد شده درصدد اثبات این است که دین مترقّی اسلام قرن‌ها پیش از به وجود آمدن مفهوم حقوق کار در غرب با شناخت ارزش و اهمیت این امر، حقوق کار و کارگر را به رسمیت شناخته است.
البته برخلاف دیدگاه مادی در غرب، که کارگر را فقط ابزار میداند، اسلام کارگر را مجاهد فی سبیل الله میداند و برای کار و تلاش او علاوه بر ارزش مادی، پاداش الهی نیز قائل است.
از آنجا که شکوفایی اقتصاد از اهداف مهم اسلام به شمار میرود؛ و نیروی کار، یکی از ارکان اصلی تولید است در دین اسلام به کارفرمایان و صاحبان کار درباره حفظ و رعایت حقوق کارگران سفارش فراوانی شده است. کارگر در دیدگاه اسلام بسیار محترم و ارزشمند است به طوری که رسول گرامی اسلام و امامان معصوم (علیهمالسلام) از کار و کارگرتجلیل کرده و خود نیز کار می‌کرده اند.
اجتماعی و اقتصادی هر جامعه کارگران هستنند. کار کارگر به گردش چرخ‌های توسعه ملت کمک شایانی میکند و هرگاه درباره علت‌های ترقّی و انحطاط ملت‌ها مطالعه و بررسی کنیم، درخواهیم یافت که کار کارگران در پیشرفت و عمران کشور‌ها تأثیر یکی از رشته‌های مهم حقوق در تمام بسزایی ایفا میکند. حقوق کار دانشگاه‌های معتبر جهان به شمار میرود و در قانون کار همه کشور‌های متمدن، تمهیداتی برای حمایت از کارگر اندیشیده شده است.هدف قانون کار، صیانت از کار و حقوق کارگر، رونق تولید و جلوگیری از بیکاری است. کارگر از نظر قانون کار، کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی (اعم از مزد، حقوق، سهم، سود و سایر مزایا) به درخواست کارفرما کار میکند (ن. ک: ماده ۲ قانون کار)؛ شایان ذکر است برخی از حقوقدانان بر این تعریف از کارگر ایراداتی وارد کرده اند که در اینجا مجال بحث در مورد آن نیست.
گرچه بعید به نظر می‌رسد که در طول تاریخ بشر، هیچ مکتب و آیینی که ریشه الهی داشته یا بر پایه فکری سلیم تشکیل شده باشد به نوعی تشویق به کار و کوشش نکرده، و یا از بیکاری و تن پروری تمجید کرده باشد. با اندکی تأمل و تعمق در تشویق و ترغیب‌هایی که اسلام نسبت به کوشش و کار به عمل آورده و ستایش‌هایی که از آن نموده است و همچنین انتقاد‌ها و حتی مبارزاتی که علیه بیکاری و تن پروری در متون اسلامی دیده میشود، این واقعیت اثبات میشود که ارزش و تقدس کار و کوشش در هیچ مکتب و آیینی به پایه مکتب توحیدی اسلام نمی‌رسد.
شایان ذکر است که در حقوق امروز ریشه‌های پیدایش حقوق کارگر به مکاتب غربی نسبت داده شده است و چنین وانمود میشود که برای اول بار این حقوق توسط متفکران غربی مطرح شده است. این نوشتار با عدم التزام به ادعای یاد شده درصدد اثبات این است که دین مترقّی اسلام قرن‌ها پیش از به وجود آمدن مفهوم حقوق کار در غرب با شناخت ارزش و اهمیت این امر، حقوق کار و کارگر را به رسمیت شناخته است.
البته برخلاف دیدگاه مادی در غرب، که کارگر را فقط ابزار میداند، اسلام کارگر را مجاهد فی سبیل الله میداند و برای کار و تلاش او علاوه بر ارزش مادی، پاداش الهی نیز قائل است.
از آنجا که شکوفایی اقتصاد از اهداف مهم اسلام به شمار میرود؛ و نیروی کار، یکی از ارکان اصلی تولید است در دین اسلام به کارفرمایان و صاحبان کار درباره حفظ و رعایت حقوق کارگران سفارش فراوانی شده است. کارگر در دیدگاه اسلام بسیار محترم و ارزشمند است به طوری که رسول گرامی اسلام و امامان معصوم (علیهمالسلام) از کار و کارگرتجلیل کرده و خود نیز کار می‌کرده اند.
اهمیت و ضرورت تحقیق
از آنجا که تلقی رایج در مباحث مربوط به حقوق کار، غربی بودن این پدیده است و به زعم عده‌ای اصولاً نمی‌توان ریشه حقوق کار را در قوانین و متون اسلامی و دینی سراغ گرفت، ضرورت تتبع و استقصایی همه جانبه درباره ریشه‌ها و دلائل حقوق کار در منابع و متون شرعی و فقهی از اهمیتی دوچندان برخوردار است.
سؤالات تحقیق
نوشتار فرارو در پی یافتن پاسخی مستدل برای یک پرسش اساسی است که به تبع آن، دو سؤال فرعی مهم نیز رخ می نماید:
الف) سؤال اصلی
آیا مطابق دیدگاه مرسوم باید ریشه‌های حقوق کار را در فرهنگ مغرب زمین جستجو کرد یا در منابع و دلائل اسلامی و فقهی نیز می‌توان مستنداتی برای حقوق کار در مکتب اسلام و تعیین مزایایی برای کارگران در فقه امامیه ارائه کرد؟
ب) سؤالات فرعی
۱. در فرض وجود پیشینه برای حقوق کارگر در متون دینی، گونه‌ها و انواع حقوق کارگر در منابع اسلامی و فقه امامیه کدام است؟
۲. با توجه به رهبری جامعه اسلامی توسط حضرت امام و با التفات به اهمیت دیدگاه‌های ایشان در شناخت رویکرد حکومت اسلامی به حقوق کارگر، آیا ایشان نیز با به رسمیت شناختن حقوق کارگر، تمهیداتی برای احقاق حقوق آنان درنظر گرفته بودند؟
جمع بندی و نتیجه گیری
۱. اسلام در ضمن قوانین و دستورالعمل‌هایی که برای سعادت و برقراری تعادل همه جانبه در زندگی مردم آورده برای کار و کوشش نیز اهمیت فراوانی قائل شده است. در قرآن کریم، معجزه جاویدان پیامبر خاتم (ص) و سیره اهل بیت (علیهم السلام)، نمونه‌های بسیاری هست که با نیکوترین بیان، اهمیت کار و کوشش و مفاسد بیکاری و تن پروری بیان شده است.
امام خمینی (ره) به عنوان اسلامشناس و فقیهی حاذق، که رهبری جامعه اسلامی را نیز بر عهده داشتند با شناخت و معرفی ارزش کار در اسلام، حیات ملت را مرهون کار و کارگر دانسته اند. سخنان ایشان درباره شأن کار و کارگر را می‌توان در سه محور خلاصه کرد: الف) سریان کار در همه موجودات عالم و کارگر بودن همه موجودات. ب) نقش مهم کارگران در پیشرفت ملت‌ها و جلوگیری از انحطاط و وابستگی. ج) اشارات ایشان به دیدگاه اسلام درباره کارگر.
۳. از مطالعه منابع اسلامی در می‌یابیم که در اسلام حقوق فراوانی برای کارگران در نظر گرفته شده است. دین مترقّی اسلام قرن‌ها پیش از به وجود آمدن مفهوم حقوق کار در غرب با شناخت ارزش و اهمیت این امر، حقوق کارگر را به رسمیت شناخته است. البته برخلاف دیدگاه مادی در غرب، که کارگر را فقط ابزار میداند، اسلام کارگر را مجاهد فی سبیل الله میداند و برای کار و تلاش او علاوه بر ارزش مادی، پاداش الهی نیز قائل است.
۴. یکی از اولین حقوق کارگران، حق آزادی در انتخاب شغل است. اسلام رضایت فرد را در روابط اقتصادى لازم میداند و شیوه هاى تحمیل و اجبار و بیگارى را محکوم مى کند. آیات و روایات بسیاری مؤید این امر است. از مطالعه آرای امام خمینی (ره) نیز استفاده میشود که ایشان نه تنها به آزادی افراد در انتخاب شغل قائل بوده، و این امر را جزو بدیهیات تلقی می‌کرده اند؛ بلکه حتی فراتر از این، ایشان حقوق صنفی قشر کارگر را نیز به رسمیت شناخته اند.
۵. از دیگر حقوق کارگران، دریافت مزد متناسب با کار است. از دیدگاه فقه اسلامی بر صاحب کار واجب است دستمزد عادلانه اى به کارگر پرداخت کند؛ اگرچه کارگر به دلیل اضطرار و یا جهل به ارزش کار خود به دستمزدى کمتر از ارزش عادلانه کارش راضى باشد. امام خمینی (ره) نیز کارفرمایانی را که حقوق کارگران را به طور مناسب و کامل نمی‌پردازند به رسیدگی به حقوق کارگران ملزم می‌کنند.
۶. وجوب تعیین حقوق کارگر قبل از شروع کار، یکی دیگر از حقوق کارگران در مکتب اسلام است. روایاتی هست که بر وجوب تعیین میزان حقوق و دستمزد کارگر قبل از به کارگیری وی دلالت میکند. فق‌های امامیه از جمله امام خمینی (ره) با توجه به همین روایات مشخص بودن مقدار و میزان اجرت را از شرایط صحت اجاره دانسته اند.
۷. از دیگر حقوق کارگران در اسلام حق استفاده از تعطیلات و مرخصی برای خودسازى و وظائف سیاسى و اجتماعى است. براساس آموزه‌های اسلامی هر فرد در زندگی خود علاوه بر کار به استراحت، خودسازی، فراگیری مسائل دینی و اجتماعی نیازمند است. امام خمینی (ره) نیز با تأکید بر اینکه اسلام برای همه جنبه‌های زندگی افراد برنامه ریزی دارد و همه ابعاد زندگی انسان را می‌سازد به طور ضمنی بر این حق اشاره می‌کنند.
۸. حق تأمین معاش در دوران از کار افتادگی یا همان بازنشستگی از دیگر حقوق کارگران در نظام اسلامی است. در مورد حق بازنشستگی باید گفت: اگرچه این حق در منابع و تألیفات فقهى سابقه چندانی ندارد و به نظر می‌رسد در حقوق جدید و با توجه به اقتضائات عصر جدید به وجود آمده است با مراجعه به کتاب‌های روایی شیعی به احادیثی برمی خوریم که به طور ضمنی دلالت بر این حق دارد و آن را برای افراد جامعه اسلامی به رسمیت می‌شناسد.
۹. یکی دیگر از حقوق کارگران در حکومت اسلامی امکان مشارکت کارگران در فعالیت‌های تولیدی است. در فقه اسلامی قرارداد‌هایی هست که در آن حاصل کار بین کارگر و کارفرما به نحو مشاع تقسیم میگردد. قرارداد‌هایی نظیر مضاربه، مساقات و مزارعه از این قبیل است. فق‌های امامیه از جمله امام خمینی (ره) در مورد این قرارداد‌ها و شروط آن‌ها به طور گسترده در کتاب‌های فقهی خود سخن گفته اند.
۱۰. با در نظر گرفتن تأکید و تشویق اسلام در زمینه کار و تجلیلی که از مقام کارگر به عمل آورده، حکومت اسلامی موظف است تمامی امکانات لازم را در اختیار این گروه تولیدگر قرار دهد. حکومت اسلامی در برابر کارگران مسئولیت سنگینی بر عهده دارد. امام خمینی (ره) نیز با اشاره به مسئولیت دولت در برابر کارگران و تلاش برای بهبود وضعیت این طبقه ضعیف خاطرنشان می‌سازند که در حکومت عدل اسلامى به بهترین وجه به آنان رسیدگى، و حق آنان ادا مى گردد.
مقاله «تحلیل فقهی حقوق کارگر در جامعه اسلامی با رویکردی بر آرای امام خمینی (ره)» که به همت علی محمدیان و محمدحسن حائری به رشته تحریر درآمده است در فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت اسلامی به چاپ رسیده است.
برای مشاهده اصل این مقاله می‌توانید از اینجا دانلود کنید./204/299/ح
برچسب ها:
فقه امامیه ، جامعه اسلامی ، امام خمینی(ره) ، آزادی سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۳۱:۵۳
طلوع افتاب
۰۶:۰۸:۰۰
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۲۶
غروب آفتاب
۱۹:۵۸:۰۸
اذان مغرب
۲۰:۱۶:۳۳